1. Tokenomics là gì ? Giải thích đơn giản
Tokenomics, hay còn gọi là “kinh tế token”, là một thuật ngữ dùng để mô tả các yếu tố kinh tế và tài chính xung quanh việc sử dụng và quản lý các token trong một dự án tiền mã hóa. Nói một cách đơn giản, tokenomics giúp ta hiểu cách thức mà các token được phát hành, quản lý, và sử dụng để đảm bảo dự án hoạt động hiệu quả và bền vững.
Tokenomics quan trọng vì nó có thể quyết định sự thành công hoặc thất bại của một dự án crypto. Một kế hoạch tokenomics tốt sẽ giúp tạo ra sự cân bằng giữa việc giữ cho dự án có giá trị và thu hút được người dùng và nhà đầu tư, trong khi một kế hoạch không tốt có thể dẫn đến việc mất giá trị và thiếu hỗ trợ, thậm chí là quay lưng từ cộng đồng.
2. Đánh giá Tokenomics dự án crypto
Bạn có thể liên tưởng cách thiết lập tokenomics tác động tới dự án giống như cách chính sách tiền tệ tác động tới một quốc gia. Tokenomics tác động trực tiếp đến nền kinh tế của chuỗi. Ngoài ra, chúng còn ảnh hưởng đến tính bảo mật (Security) và phi tập trung (Decentralized) của nền tảng. Bên cạnh đó, vì có yếu tố economics (kinh tế) nên việc trang bị kiến thức về kinh tế vĩ mô ở thế giới tài chính thực tế cũng là một điều cần thiết để đánh giá tokenomic của một dự án.
Ví dụ về Tokenomics là gì ?
Các yếu tố cần xem xét để đánh giá tokenomics của một dự án:
- Tổng cung của crypto/token: vô hạn, giới hạn,…
- Cách thức phân phối: ICO, IDO, IEO,…
- Cách thức phân bổ: thông thường sẽ có một lịch phân bổ trải dài cho các bên (Developers, Insiders, VCs) trước khi tiến hành mở bán công khai (public sale) với phần trăm phân bổ cụ thể.
- Mô hình của crypto/token: lạm phát, giảm phát, chính sách staking, reward, phí giao dịch, cơ chế khoá token,…
Bên cạnh các dự án có tokenomics mở bán public sale “nhỏ giọt” nhằm thiết lập các cuộc chơi tài chính. Một phương thức chi phối mà các dự án thường dùng là chèn các điều khoản có lợi cho nhóm phát triển, các điều khoản này nằm ẩn trong các tập tài liệu dày cộm hoặc trong smart contracts.
Ví dụ: bất kỳ một dự án khởi chạy trên Ethereum đều sẽ tương tác qua smart contract, developers thiết lập smart contracts hoàn toàn có thể đưa các điều khoản khống chế (vô hiệu, đưa vào blacklist,…) một địa chỉ ví nào đó khi được yêu cầu.
Đặc điểm nhận diện nhanh một tokenomics tốt, lâu dài là một tokenomics hướng đến cộng đồng (đúng với bản chất decentralized), ở đó tổng phần trăm phân bổ cho nhóm ngoài public sale không quá 25-30%. Nhà đầu tư có thể nhìn nhận tokenomics như một cuộc tấn công 51% giả lập, nếu các bên như insiders, developers, VCs có hơn 51% lợi ích từ tokenomics, họ có thể bắt tay nhau để chi phối hệ thống. Nhưng cần nhìn rõ, các cá nhân, tổ chức này cũng xứng đáng nhận được một con số phần trăm nhất định để đảm bảo lợi ích khi tham gia phát triển dự án.
3. Đội ngũ sáng lập
Yếu tố tiếp theo cần xem xét là đội ngũ sáng lập của dự án. Một đội ngũ chất lượng, đa ngành, có hiểu biết trải dài từ khoa học máy tính, lý thuyết trò chơi, quản trị, marketing ,… sẽ là nền tảng cho một hệ thống blockchain vững chắc, có cơ hội bứt phá. Tiếp theo, độ uy tín, cam kết gắn bó với dự án của đội ngũ này cũng là một yếu tố quan trọng để phòng ngừa rủi ro đội ngũ phát triển rời đi khi đang thực hiện dự án.
Ví dụ một số cá nhân, tổ chức nổi tiếng: Vitalik Buterin của Ethereum, Gavin Wood của Polkadot, Charles Hoskinson của Cardano, các công ty phần mềm lớn như Parity, IOG,…
Nhà sáng lập Ethereum, Vitalik Buterin (Bên trái) & Nhà sáng lập Cardano, Charles Hoskinson (Bên phải)
Mặt khác, các tổ chức trong một dự án phải có sự ràng buộc về lợi ích lẫn nhau và chia sẻ quyền ra quyết định để tránh được rủi ro một cá nhân hay tổ chức chiếm quá nhiều sức mạnh. Cộng đồng nên dứt khoát không đầu tư dài han vào các dự án có đội ngũ ẩn danh vì tiềm ẩn quá nhiều rủi ro. Bên cạnh đó, nhà đầu tư cần nhìn nhận khách quan về tính phi tập trung của dự án khi phần lớn các ý kiến, đề xuất đến từ đội ngũ sáng lập (xem lại cách hiểu đúng về phi tập trung ở trên).
Đội ngũ sáng lập nên đưa ra các đề xuất phát triển vì họ là những người có chuyên môn, kiến thức nền của ngành. Điểm cần lưu tâm chính là cơ chế bỏ phiếu (voting) để thông qua các đề xuất cải tiến. Cộng đồng và nhà đầu tư cần suy xét cẩn trọng để bỏ phiếu thật sự diễn ra công bằng, minh bạch để không rơi vào tình trạng sự phát triển của một chuỗi tập trung vào thiên kiến của một người hay một tổ chức.
Song song đó, người tham gia vào hệ thống blockchain (qua nhiều hình thức) cũng nên có quyền được đề xuất ý kiến thông qua các chương trình quản trị trên chuỗi (governance on-chain).
Tổng quan, khi xem xét về đội ngũ sáng lập để đầu tư dài hạn, cần cân nhắc cẩn trọng, đa chiều chất lượng của đội ngũ dự án và nói không với các đội ngũ ẩn danh.