ZKsync là gì? Một trong tứ trụ Layer 2 trên Ethereum

1. ZKsync là gì?

ZKsync là Blockchain Layer 2 được xây dựng bởi đội ngũ Matter Labs, một nhóm các kỹ sư đam mê Blockchain và toán học. ZKsync phát triển Layer 2 sử dụng công nghệ zk-Rollup, cung cấp giải pháp mở rộng có độ bảo mật cao trên Ethereum. 

Dự án xây dựng 2 chuỗi Layer 2 là ZKsync Lite (không tương thích EVM) và ZKsync Era (tương thích EVM). ZKsync Lite là sản phẩm ra đời trước nhưng không được thành công như mong đợi nên dự án tiếp tục cho ra đời ZKsync Era tương thích EVM để dễ tiếp cận cộng đồng developer sử dụng Solidity – ngôn ngữ lập trình phổ biến nhất trong Blockchain. 

Bên cạnh đó, ZKsync còn cung cấp bộ công cụ ZK Stack nhằm hỗ trợ xây dựng các chuỗi Layer 2, Layer 3 sử dụng công nghệ tương tự ZKsync Era. Với mục đích xây dựng một hệ sinh thái các chuỗi zk-Rollup xoay quanh Ethereum hay còn gọi là Hyperchain. 

Đặc biệt là ZKsync đã huy động được số tiền cực kỳ lớn lên đến 458 triệu USD từ các quỹ hàng đầu thị trường như A16z, DragonFly Capital, Blockchain Capital, Variant, Lightspeed Venture Partners,… 

2. Đội ngũ phát triển 

• Alex Gluchowski (Co-Founder & CEO): Ông tốt nghiệp Thạc sĩ loại xuất sắc chuyên ngành Khoa học máy tính tại Technische Universität Berlin. Từng khởi nghiệp với một nền tảng về sức khỏe sau này được mua lại bởi Urbansportsclub và công ty cho thuê xe cắm trại nhỏ ở Châu Âu. Alex Gluchowski cũng có khoảng thời gian làm giám đốc nghiên cứu và phát triển cho Entropy Labs (chuyên nghiên cứu và phát triển Ethereum) trước khi thành lập ZKsync vào tháng 12 năm 2018. 

• Anthony Rose (CTO): ông là Tiến sĩ Vật lý chuyên nghiên cứu về các hạt cơ bản. Có kinh nghiệm làm Data Scientist (Nhà khoa học dữ liệu) cho Expedia và Uber, đặc biệt là khoảng thời gian gần 4 năm làm việc tại SpaceX với các vị trí Nhà khoa học dữ liệu, Kỹ sư phần mềm trưởng, Giám đốc kỹ thuật phần mềm. 

• Nana Murugesan (President): Ông tốt nghiệp Thạc sĩ Quản trị kinh doanh ở The Wharton School. Có kinh nghiệm làm Tổng giám đốc phát triển dịch vụ kinh doanh mới tại Samsung Electronics, làm Giám đốc điều hành cho công ty Snap, Phó Chủ tịch Phát triển Kinh doanh ở Coinbase. 

• Zoé Gadsden (COO): Ông tốt nghiệp Thạc sĩ Kinh tế tại Università Bocconi. Có kinh nghiệm làm Nhà phân tích cho UBS Investment Bank, Depfa Bank và là thành viên hội đồng quản trị của Azimut Group (tập đoàn quản lý tài sản toàn cầu tại Ý, hoạt động trên 18 quốc gia trên thế giới

• Ben Livshits (VP of Research): Ông tốt nghiệp Tiến sĩ tại Stanford University với chuyên ngành Khoa học máy tính. Có kinh nghiệm làm Kỹ sư phần mềm tại Intel, Kỹ sư nghiên cứu tại Yahoo và Microsoft, Cố vấn cho Lemniscap và Brave Software, Giám đốc điều hành Zilliqa. 

• Marco Cora (Head Of Business Development): Tốt nghiệp Thạc sĩ Kinh tế và từng làm việc cho UBS Investment Bank, Depfa Bank, DekaBank, Azimut Group. 

• Isha Sangani (Business Development): Cô có bằng Cử nhân Quản trị kinh doanh và từng làm việc Ingenico Group (công ty cung cấp dịch vụ thanh toán trên 37 quốc gia), Atomatic cũng như sáng lập nên Signia Global. 

Đội ngũ phát triển của ZKsync là những con người tài năng bậc nhất thị trường với trình độ là Thạc sĩ, Tiến sĩ tốt nghiệp ở một số trường đại học danh giá như Stanford University, Technische Universität Berlin. Bên cạnh đó, họ có kinh nghiệm làm việc cho các công ty lớn ở truyền thống như SpaceX, Samsung Electronics, Coinbase, Azimut Group, Microsoft.

3. Quỹ đầu tư

ZKsync thuộc top dự án gọi vốn lớn nhất thị trường Crypto với số tiền 458 triệu USD qua 5 vòng gọi vốn như sau: 

• 23/09/2019: Vòng Seed huy động 2 triệu USD được dẫn đầu bởi Placeholder Ventures cùng sự tham gia của các quỹ như DragonFly Capital, 1kx, Hashed Fund, Dekrypt Capital. 

• 01/10/2021: Vòng Series A huy động với số tiền 6 triệu USD từ các quỹ A16z, 1kx, DragonFly Capital, Union Square Ventures, Placeholder Ventures. 

• 08/11/2021: Vòng Series B huy động thành công 50 triệu USD được dẫn đầu bởi A16z, cùng sự tham gia của DragonFly Capital, Consensys, OKX Ventures, 1kx, Placeholder Ventures,… 

• 27/01/2022: BitDAO là Dao lớn nhất thị trường với quy mô hơn 2 tỷ USD được hậu thuẫn bởi sàn giao dịch Bybit đã đầu tư 200 triệu USD vào zkSync. 

• 16/11/2022: Vòng Series C huy động thành công 200 triệu USD được dẫn đầu bởi DragonFly Capital, Blockchain Capital và sự tham gia của các quỹ A16z, Variant, Lightspeed Venture Partners. 

Với số tiền 458 triệu USD thì ZKsync là Layer 2 huy động được nhiều tiền nhất. Các vòng sớm gọi được số vốn thấp nhưng tăng dần theo thời gian chứng tỏ dự án đã BUILD tốt hơn và thuyết phục đc các nhà đầu tư rót vốn nhiều hơn. Đáng chú ý là DragonFly đã tham gia cả 4 vòng, A16z và 1kx tham gia 3 vòng. Điều này cho thấy họ đã theo dõi sát sao và đánh giá cao tầm nhìn của dự án. 

4. Sản phẩm của ZKsync là gì? 

4.1 Sản phẩm 

ZKsync Lite 

ZKsync Lite là Layer 2 sử dụng công nghệ zk-Rollup được ra mắt vào tháng 6 năm 2020 với mục đích cung cấp lớp thanh toán với chi phí rẻ và tốc độ vượt trội hơn Ethereum. Tuy nhiên, mãi cho đến khoảng giữa năm 2021 thì ZKsync Lite mới hỗ trợ Smart Contract với ngôn ngữ lập trình riêng do dự án tự thiết kế, không tương thích với EVM. 

Cũng vì không tương thích với EVM nên hệ sinh thái của ZKsync Lite rất kém phát triển do không tiếp cận được developer. Các dự án trên ZKsync Lite chủ yếu làm về Payment, Swap, NFT. Trong đó, nổi nhất là Zigzag (DEX Orderbook Onchain) và một số dự án như Phezzan Protocol, zkLite Exchange, Beefy,… 

Hiện tại có lượng tài sản trị giá hơn 90 triệu USD trên chuỗi ZKsync Lite. Nhưng hệ sinh thái này gần như không còn hoạt động từ người dùng và đội ngũ Matter Labs cũng đã ngừng phát triển chuỗi này kể từ khi ra mắt ZKsync Era. 

ZKsync Era 

Sau sự thất bại của ZKsync Lite, dự án tiếp tục ra mắt chuỗi Layer 2 ZKsync Era có lớp thực thi zkEVM tương thích với Ethereum. Nhờ đó mà các nhà phát triển trên EVM Chain khác có thể di chuyển sang ZKsync Era một cách dễ dàng vì cùng hỗ trợ ngôn ngữ lập trình solidity.  

Với cách tiếp cận này, ZKsync Era đã nhanh chóng đạt được TVL gần mốc 200 triệu USD chỉ sau chưa đầy 1 tháng ra mắt. Và lọt vào top 3 Layer 2 có TVL cao nhất, chỉ xếp sau Arbitrum và Optimism. Nhưng cho đến hiện tại, ZKsync đã bị bỏ lại khá xa khi TVL còn thua cả đối thủ cạnh tranh trực tiếp là StarkNet. 

Hệ sinh thái ZKsync Era tính trong nửa đầu 2024 có gần 200 dApp đang hoạt động thuộc nhiều mảng khác nhau. Trong đó, DeFi là mảnh ghép nổi bật nhất với hơn 100 dApp, điển hình như SyncSwap, Koi Finance, zkSwap Finance, ZeroLend, Velocore, Maverick Protocol, Satori Perp,… 

Ngoai ra, các mảng khác như Games, Bridge, NFT, Social, Payment, Infrastructure, Privacy,… vẫn có dự án hoạt động nhưng vẫn chưa được ZKsync Era chú trọng phát triển. 

ZK Stack 

ZK Stack là bộ công cụ được ZKsync phát triển để hỗ trợ các developer xây dựng Layer 2, Layer 3 dựa trên công nghệ của ZKsync Era. Các Layer 2, Layer 3 này sẽ được gọi là ZK Chain (cũng có thể gọi là Hyperchain) và chúng có khả năng thay đổi vị trí, cụ thể một Layer 2 có thể chuyển thành Layer 3 và ngược lại. 

Các Hyperchain được kết nối với nhau thông qua Hyperbridge do ZKsync phát triển. Nhờ đó mà tài sản có thể di chuyển dễ dàng giữa các Hyperchain chỉ sau vài phút xác nhận. Bản chất tài sản gốc được khóa trên Ethereum và cầu nối này giúp đốt hay in bản sao trên các Hyperchain. Và giao dịch xuyên chuỗi này sẽ được xác thực trên Ethereum để có tính bảo mật cao nhất. 

Vì mới ra mắt nên chưa có nhiều dự án sử dụng ZK Stack. Một vài cái tên đang phát triển với bộ công cụ này như GRTV (Derivatives), Sophon (Modular Blockchain được phát triển bởi đội ngũ ZKsync huy động thành công 70 triệu USD), Tevaera (Gaming),… 

zkPorter 

zkPorter là lớp DA tương tự như EigenDA hay Celestia, được phát triển để hỗ trợ lưu trữ dữ liệu bằng chứng giao dịch cho ZKsync Era và các ZK Chain để có được khả năng mở rộng cao nhất, cụ thể là 20 nghìn TPS và phí siêu rẻ. Mặt khác, giao dịch sẽ kém bảo mật hơn so với việc lưu trữ trực tiếp trên Ethereum như hiện tại. 

zkPorter là một mạng lưới Validator sử dụng Token gốc của ZKsync làm cổ phần và hoạt động theo cơ chế PoS. Nếu trình Validator có hành vi xấu thì cổ phần của họ sẽ bị đóng băng hoặc cắt giảm. 

Sản phẩm này sẽ được ZKsync cho ra mắt trong năm 2024. Nó đã được lên ý tưởng vào đầu năm 2021 và mang ý nghĩa rất lớn trong việc tăng khả năng mở và thân thiện với người dùng cuối.

Đọc thêm: Tổng quan hệ sinh thái ZKsync

4.2 Công nghệ 

Tương tự như các chuỗi Rollup khác thì ZKsync Lite cũng có Sequencer (Validator) để tổng hợp, sắp xếp và xử lý giao dịch sau đó gói lại thành một lô gửi đến Ethereum. Quá trình này sẽ được Prover (Validator) ghi lại và mã hóa theo công nghệ zk để tạo ra bằng chứng SNARK. Bằng chứng cũng được gửi đến Ethereum để chứng minh tính hợp lệ cho lô giao dịch mà Sequencer đã tổng hợp. Cách chứng minh này còn được gọi là Validity Proof, tạm dịch là chứng minh tính hợp lệ. 

Đối vớiZKsync Era, thì ban đầu chuỗi này cũng có công nghệ và cách hoạt động tương tự ZKsync Lite, chỉ có sự khác biệt ở lớp thực thi là zkEVM tương thích với Ethereum. Nhưng sau bản nâng cấp Boojum thì ZKsync Era sử dụng kết hợp cả bằng chứng STARK (cách tạo tương tự SNARK) và SNARK để mang lại khả năng xử lý giao dịch nhanh hơn.  

STARK là loại bằng chứng được phát triển bởi đội ngũ StarkNet hỗ trợ thực thi song song nhưng nó có dung lượng lớn hơn, đồng nghĩa với chi phí lưu trữ cao hơn SNARK. Với đặc tính này, đội ngũ ZKsync đã sử dụng STARK để tận dụng khả năng xử lý song song với độ bảo mật cao và sau đó dùng bằng chứng SNARK để gói STARK nhằm giảm phí lưu trữ trên Ethereum. 

5. Tokenomics

5.1 Thông tin Token

5.2 Token Allocation và Token Vesting 

• Token Assembly (29.27%): Phân bổ dành cho quỹ dự phòng của dự án, sẽ được quản lý bởi hội đồng người nắm giữ mã thông báo ZK.
• Ecosystem Initiatives (19.90%): Quỹ dành cho các khoản tài trợ, ưu đãi và sáng kiến giúp phát triển hệ sinh thái ZKsync.
• Airdrop (17.50%): Phân bổ Airdrop cho 695.232 địa chỉ ví đủ điều kiện.
• Investors (17.19%): Phân bổ dành cho nhà đầu tư và cố vấn của dự án. Khóa trong vòng một năm sau đó trả dần hàng tháng tróng 3 năm tiếp theo.
• Team (16.14%): Phân bổ dành cho đội ngũ phát triển dự án, cũng chính là Matter Labs. Khóa trong vòng một năm sau đó trả dần hàng tháng tróng 3 năm tiếp theo.

Dự án phân bổ gần 67% tổng cung Token cho cộng động và phần còn lại dành cho nhà đầu tư, đội ngũ phát triển. Thiết kế Tokenomics như vậy được cộng đồng đánh giá cao vì dự án không chiếm nhiều nguồn cung. Thay vào đó, phần lớn được dành để Airdrop thu hút người dùng cũng như thực hiện các chiến lược khuyến khích cho sự phát triển của hệ sinh thái ZKsync.

17.5% tổng cung cho Airdrop sẽ được mở khóa hoàn toàn và hầu như nguồn cung ban đầu là sự tồn tại của phần phân bổ này. Bên cạnh đó, hơn 49% tổng cung của Token Assembly và Ecosystem Initiatives sẽ không có lịch phát hành cụ thể mà nó dựa vào quản trị dự án. Ngoài ra, vào tháng 06 năm 2025 sẽ có 3.66% tổng cung Token dành cho Team và Investors được mở khóa sau một năm khóa, tiếp đó phân bổ này được mở khóa hàng tháng trong 3 năm.

5.3 Token Use Case 

• Quản trị: Người nắm giữ mã thông báo có thể ủy quyền cho các đại biểu để tham gia biểu quyết trên hội đồng Token Assembly, là một phần của DAO quản trị ZKSync có tên gọi ZK Nation.
• Staking: Token ZK sẽ được phép steke vào các Validator trên zkPorter để kiếm về phí lưu trữ DA.
• Trả phí mạng: Có thể dùng Token ZK để trả phí gas mạng lưới bằng cách sử dụng tính năng native account abstraction.

6. Tiềm năng và thách thức

6.1 Tiềm năng 

• Bắt trend: Layer 2 và zk là 2 xu hướng lớn trong chu kỳ 2024 – 2025, điều này cũng được Vitalik Buterin xác nhận. Và ZKsync là dự án thuộc cả 2 xu hướng này. 
• Tầm nhìn Hyperchain: Cung cấp bộ công cụ ZK Stack để xây dựng các Layer 2, Layer 3 được gọi là Hyperchain thừa hưởng công nghệ từ ZKsync Era. Chúng có thể kết nối với nhau và tạo thành một hệ sinh thái rộng lớn trên Ethereum. Đây là tầm nhìn có tính dài hạn mà các Layer 2 khác cũng đang thực hiện như Optimism, Arbitrum, StarkNet, Polygon zkEVM,…
• Huy động vốn lớn: ZKsync là Layer 2 huy động được nhiều vốn nhất với 458 triệu USD. Trong đó, 258 triệu USD được dành để phát triển dự án và 200 triệu USD hỗ trợ xây dựng hệ sinh thái. Bằng nguồn tiền lớn như vậy thì dự án sẽ có đủ khả năng để nâng cấp công nghệ và mở rộng hệ sinh thái trong dài hạn. 

6.2 Thách thức

• Cạnh tranh: Có rất nhiều Layer 2 đang phát triển và cạnh tranh với nhau rất khốc liệt. Cụ thể, khi mới ra mắt ZKsync Era đứng top 3 TVL nhưng hiện tại đã rơi xuống ngoài top 5. 

Đọc thêm: TOP 4 Layer 2 Ethereum – Cuộc Chiến Của Tứ Trụ Chưa Hồi Kết

• Công nghệ khó phát triển: Công nghệ zk tuy có độ bảo mật và khả năng mở rộng cao nhưng rất phức tạp và khó phát triển, để hướng tới thị trường Mass Adoption thì cần phải mất nhiều thời gian cũng như nguồn lực với các bản nâng cấp trong tương lai. 

7. Kênh thông tin của ZKsync  

• Website ZKsync 
• Twitter (X) ZKsync 

8. Tổng kết

ZKsync là một dự án có tiềm lực mạnh mẽ để phát triển trong tương lai. Tầm nhìn của đội ngũ phát triển cũng rất tham vọng và theo hướng dài hạn. Với sản phẩm zkPorter và đồng ZK sắp ra mắt trong thời gian tới có thể là tiền đề để dự án cạnh tranh sòng phẳng với các đối thủ. 

Đọc thêm: Taiko là gì? Layer 2 tương thích cao nhất với Ethereum